Şanzıman nedir? Şanzıman Çeşitleri

Yayınlanma Tarihi: 2024-03-05 13:49:47

Şanzıman Nedir?

Bir aracın trafiğe çıkabilmesi için belli başlı parçalara ihtiyaç duyar. Bu parçalardan bir tanesi de şanzımandır. Motordan alınan gücü tekerleklere aktaran sisteme şanzıman denir. Motorun ürettiği güç, balata yolunu kullanarak şaft ve diferansiyele gönderilir. Günümüzde kullanılan şanzımanlara en yakın manuel şanzıman ilk defa 1984'te üretilmiştir. Arabanın icadıyla geliştirilen ilk şanzımanlar, vites geçişlerinde sıkıntı yarattığı gibi mekanik parçaların da birbirine sürtünmesine yol açtı. Cadillac, 1928'de daha işlevsel bir şanzıman üretti. 1948'de ise ilk otomatik şanzıman piyasaya sürüldü. Daha sonrasında şanzıman üzerine yapılan geliştirmeler genellikle bu tipin farklı varyasyonları olarak kaldı.

Günümüzde trafiğe çıkmaya uygun araçlarda bulunan şanzıman çeşitleri ise şu şekildedir; otomatik şanzıman, yarı otomatik şanzıman, manuel şanzıman, çift kavramalı şanzıman, CVT şanzıman ve DSG şanzıman.

Şanzımanın Görevleri Nelerdir?

Vites kutusu olarak da bilinen şanzımanın görevleri şu şekildedir;

Otomobil hareket etmezken, motorun çalışmasını sağlar. (Vitesin manuel şanzımanlarda boşta, otomatik şanzımanlarda ise N konumunda olması gerekir.)

Yolun durumuna göre araç için en iyi hızı ve torku belirler.

Aracın, vites değiştirerek öne ya da arkaya gitmesini sağlar.

Debriyajla koordineli çalışan şanzımanlarda döndürme momenti oluştuğu için aracın hareket etmesini sağlar.

Yüksek hızlarda yakıt tasarrufu sağlar.

Şanzıman Çeşitleri

Otomatik Şanzıman

Otomatik şanzımanlarda vites geçişleri, aracın hızına, torkuna ve devir parametresine göre otomatik olarak gerçekleştirilir. Mekanik ve elektronik sistemler bir arada çalışarak araç için en doğru vitesi bulur. Bu sayede aracı en verimli şekilde kullanırsınız ve yakıt tasarrufu yaparsınız. Araçla geri geri gitmek istediğiniz takdirde vitesi manuel olarak 'R' konumuna getirmeniz gerekiyor. Aynı marka ve model bir aracın otomatik ya da manuel şanzımana sahip olması opsiyonel bir özelliktir ve fiyatlarda farklılıklar görülebilir.

Yarı Otomatik Şanzıman

Üretimine başlandığında yarış arabaları için tasarlanan yarı otomatik şanzımanların ilerleyen süreçte araçların performansını arttırdığı görülünce, normal araçlar da kullanımına başlanmış. Yarı otomatik şanzımana sahip araçlarda iki tane krank mili vardır. İlk krank mili 1, 3 ve 5. viteslere geçme görevini üstlenirken, ikinci krank mili de 2, 4 ve 6. viteslere geçişi sağlar. 7 vitesli arabaların piyasaya sürülmesiyle birlikte yarı otomatik şanzımanlar da 7. vitesi destekler nitelikte üretilmeye başlanmıştır. Yağsız bir şekilde üretilen bu tip şanzımanlar, kuru şanzıman adıyla anılmakta olup, yağ değişimine gerek duymazlar.

Manuel Şanzıman

Debriyajlı şanzımanlara manuel şanzıman denir ve vites geçişleri, şoför tarafından kontrol edilir. Araçlarda vites geçişi yapmak için debriyaj pedalı bulunur. Bu pedala bastığınız gibi vites geçişi yapabilirsiniz. Düz vitesli şanzıman olarak da adlandırılan bu tip şanzımanlar, otomatik şanzımanlara göre daha nadir arızalanırlar. Bu nedenle de daha masrafsızdırlar. Ancak, otomatik şanzımanlar daha pratik bir kullanım olanağı sunar. Manuel şanzımanda, otomatik şanzımandan ayrı çıkış mili, prizdirek mili, grup mili, vites dişlileri, avare dişlisi, daimi iştirak dişlisi ve senkromeç gibi parçalar vardır. Bu parçalar hep birlikte uyum içerisinde çalışır.

DSG Şanzıman

Açılımı 'Direcht Shift Gearbox Şanzıman' olan DSG şanzıman, Volkswagen tarafından geliştirilmiştir. 2000'li yılların başında piyasaya sürülen DSG şanzımanlar yüksek verimlilikte çalışır ve üst düzey bir sürüş performansı sağlar. Bu tip şanzımanlarda iki farklı debriyaj sistemi bulunur. Sistemlerden ilki tek vites geçişlerinde aktif olurken, diğeri de çift vites geçişleri için hazırda bekler. Bu sayede vites değişimi hızlı bir biçimde gerçekleştirilir. Otomatik yarı otomatik ve manuel şanzımanlara nazaran DSG şanzımanlarda güç kaybı çok daha azdır. Wolksvogen'ın dışında araçlarında DSG şanzıman kullanan diğer bir firma da Audi'dir. Audi marka araçlarda 8 ileri DSG şanzımanın yanı sıra 7 ileri S-Tronic şanzıman yer alıyor.

CVT Şanzıman

CVT şanzıman tipinde dişli sistemi yerine makaralar vardır. Konik yapıdaki makaralar, otomobil hızını ve torkunu göz önünde bulundurarak devir sayısını belirler. Bu makaraların alt ve üst limitleri vardır. Renault, Nissan ve Subaru gibi oldukça popüler olan firmalar, araçlarında CVT şanzıman kullanmaktadır. Yüksek performans vermesinin yanı sıra oldukça ekonomiktir.

Şanzıman Neden Arızalanır?

Her objenin belli bir kullanım süresi olduğu gibi şanzımanlar da bazı sebeplerden dolayı ömrünü tamamlayabilir. Aslında otomobilde yer alan bütün parçaların belirli bir kullanma süreleri vardır ve bu süre dolduğunda parçaların değiştirilmesi gerekir. Fakat şanzıman, diğer parçalara kıyasla daha pahalı olduğu için aracı kullanacağınız süre boyunca sağlıklı kalmasını sağlamak, aracı doğru şekilde kullanmak ve düzenli bir şekilde şanzıman bakımını yaptırmak gerekiyor.

Şanzımanın arızalanma nedenleri şu şekildedir;

• Yarım debriyajda vites değiştirme gibi vitesi düzgün değiştirmediğiniz takdirde şanzıman arızalanır.
• Bozuk, engebeli yollarda aracınızı uzun süre kullanırsanız, şanzımanı zorlar, vites kutusuna zarar vermiş olursunuz.
• Vites geçişlerini sert bir biçimde yaptığınız takdirde şanzımanın dişlileri zarar görür.
• Şanzıman yağı ve sıvısı kötü kalitede olursa şanzımanın ömrü kısalır.
• Şanzıman yağını zamanı geldiğinde değiştirmezseniz, dişliler aşınır. Bu da şanzımanın ömrünü kısaltır.
• Yokuş yukarı park ederken öncelikle vites değiştirmeye çalışırsanız, dişlileri kırarsınız. Böyle durumlarda ilk olarak el frenini çekmeniz gerekir.
• Ani fren yapmak dişlileri bozar.
• Şanzımanın filtresini vaktinde değiştirmezseniz, ömrü kısalacaktır.

Şanzıman Yağı

Aracınızı aşınmalara ve korozyona karşı korumazsanız, 1 - 2 yıl içerisinde hurdaya ayrılmasına tanıklık edersiniz. Bu tip durumların önüne geçmek için yağ kullanmak gerekir. Tabii bu yağlar, bildiğiniz ayçiçek veya zeytin yağından farklıdır. Bu yağlar, aracın metal parçalarını, dişlilerini aşınmaya ve korozyona karşı korur ve birbirine sürtünmesinin önüne geçer. Düzenli olarak yağ yenilemek, aracınızın ömrünü uzatır. Yağı düzenli değiştirmediğiniz takdirde aracınızdan ilk günkü performansına yakın bir performans alamamaya başlarsınız ve zaman içerisinde yerine getirmesi gereken işlevleri uygulayamaz. Şanzıman adı verilen vites kutusunun içerisinde, dişlilerden oluşan bir mekanizma yer alır. Bu dişliler birbirlerine sürterek çalışır ve tekerleklere güç pompalar. Fakat dişliler birbirlerine sürttükleri için zaman içerisinde aşınmaya başlar ve zarar görürler. Bu durumun önüne geçmek için ise şanzıman yapı kullanılır.

Şanzıman Yağı Nasıl Değiştirilir?

Manuel araçlarda şanzıman yağını kendi başınıza değiştiremezsiniz. Aracınızı mutlaka servise götürmeniz gerekir. Fakat otomatik bir araca sahipseniz, şanzıman yağını kendiniz rahatça değiştirebilirsiniz.

Kaputu açtıktan sonra kırmızı renkteki şanzıman yapı çubuğunu bulun ve çıkarın. Temiz bir bezle çubuğu temizledikten sonra yerine takın ve 5 saniye bekleyin. Daha sonra tekrar çıkartın ve yağ seviyesini kontrol edin. Çubuğun yalnızca uç kısmında yağ varsa, yağ ekleyin ve çubuğu tekrar yerine koyarak kaputu kapatın.